3. De subway, levensader van een metropool

Voor het eerst met de metro aankomen vanuit de buitenwijken in het hart van Manhattan is imponerend. Je raast een half uur onder de grond,  stapt uit op een druk station en laat je door de massa voortstuwen tot je de straat bereikt, in ons geval Sixth Avenue en 34th Street, vlakbij het hotel van Anne. Hier voel je je ondergedompeld. Je mist eerst je oriëntatie en richtinggevoel, waar 
ben ik? Als je omhoog kijkt, vallen enorme wolkenkrabbers bijna op je, de Empire State en het Chrysler zijn op bijna een steenworp afstand. De mensen op straat en het verkeer…. lawaaierig, haastig, doelbewust en toch afgeremd door de drukte. Er wordt gewerkt met drilboren, er zijn afzettingen. Even bijkomen dus en een rustig plekje zoeken voor de nodige afstand. Anne loodst ons door de drukte naar de High Line aan de rand van Manhattan aan de Hudson, een tot park omgebouwde goederenspoorlijn in het Meatpacking District, een aantrekkelijk voetgangersdomein op “hoog niveau”.

Downtown

De ondergrondse is de levensader van deze metropool. Bussen zijn er ook, maar meer voor de buurten onderling en voor de dwarsverbindingen op Manhattan waar de treinen vooral in noord-zuid richting rijden na de knooppunten “downtown”.  Downtown is ook echt down, de onderkant van Manhattan, het oudste centrum. Toen de metro werd aangelegd, was dit ook echt het centrum van de stad.  Ga je verder omhoog de stad in, dan heet het “uptown”. Diezelfde aanduidingen  gebruikt men ook in de staat New York. Vanuit de City ga je upstate naar het Noorden, langs de Hudson, New York zelf is downstate, het uiterste Zuiden. Eindpunten van de metrolijnen liggen meestal in Brooklyn, Queens en de Bronx. Staten Island  is niet op het metronetwerk aangesloten. Vooral in de spits worden er massa’s mensen rondgepompt. Met de auto ben je op Manhattan in de meeste gevallen machteloos.

Onze lijn A/C en onze halte Rockaway Avenue

Contrasten

Art Deco op Union Square Station

Wat mij het eerst opvalt is dat de subway nog altijd even oud en vervallen lijkt als in 1971. Ik heb gelezen dat er vanaf die tijd wel wat opgeknapt is, maar de verschillen zijn niet in het oog springend. Een paar stations ogen beter, er is een beter sorteerplatform gekomen in Fulton Street waar heel veel treinen samenkomen in plaats van eindeloze gangen. Een aantal stations zijn met kunst verfraaid, ook van bekende kunstenaars als Roy Lichtenstein en Soll le Wit. Dat heb ik echter gemist, al heb ik hier en daar wel veel kleurrijke tegelvlakken gezien. Mooi van zichzelf echter zijn veel stationsnamen in kleurig mozaïek en vaak in Art Deco stijl. De trappen, de hekken, de toegangen lijken in meer dan een eeuw niet veranderd. Ook de treinstellen hebben sinds de zeventiger jaren geen grote verandering ondergaan, al waren ze toen redelijk modern. Schoon is het er wel, onderhoudsploegen houden de perrons en de treinen schoon. Toch komt er ook afval tussen de rails, ratten en muizen kunnen ervan leven,  zien we.

De halte bij stadhuis en Brooklyn Bridge

Lawaai en broeierig

De oorverdovende herrie is een tweede kenmerk. Geen rubberen luchtdrukbanden, alle materialen van ijzer, en de eindeloze tegelwanden weerkaatsen de herrie. Als een trein aankomt en eenmaal in de trein kun je elkaar nauwelijks verstaan. De treinen zijn snel en accuraat, sluiten hun deuren soms onverwacht snel. Anneke had de pech er beklemd tussen te raken, Ben en ik waren al binnen en zagen het niet, een vrouw trok haar er tussen uit. Later zag ik dat de deuren zich in zo’n geval weer openen, dus veilig is het wel. Wel een angstig moment als het je overkomt. Het klimaat is een derde kenmerk. Op de toegangstrappen staat vaak een harde zuigende wind. De stations zelf zijn ongezond heet, de treinen zelf daarentegen weer gekoeld. Een goede isotoop voor verkoudheid. Mijn opkomende koortslip vaart er wel bij, denk ik achteraf. En Ben brengt  zijn hoestbuien er ook mee in verband.

I can't ever understand

Why my lifes, been cursed poisen condemned

When I been tryin every night to hold ya near me

But I'm tellin you it aint easy

Ever since I been ridin, right on the Subway Train

You can hear the whistle blowin

Wa might think I'm goin insane

And now your friends they're fillin up my car

But your so busy readin Suzy says

Ya can't look now

You didn't see your lovers

There all just in rags

Ya know ya hid as pushin up posies

Tryin get ya fed

We was all ridin, right on the Subway Train

And you can hear the captain shoutin

He thinks I've gone insane

Cus I keep ridin, keep on

Ridin, cus I keep on

Ridin ridin ridin, keep on

Ridin, yeah

New York Dolls in: Subway train

Contacten minder gespannen

De treinen zijn meestal overvol, maar er zijn ook rustige uren. De subway geeft een aardig idee van de smeltkroes in deze stad. Mensen kunnen elkaar niet ontlopen en ik zie nu meer contact tussen rassen en klassen dan in 1971. Toen lag dat nog veel gevoeliger. Als je een bepaalde buurt of bestemming nadert verandert de samenstelling van de reizigers groep;  een paar stations voor wij uitstappen  zijn er meestal geen blanken meer in de trein. Ik herinner mij de paniek die ik in 1971 voelde op mijn eerste dag in New York. Ik had blijkbaar het station gemist waar ik uit moest stappen en realiseerde me plotseling dat de volgende stop in Harlem zou zijn. Blanken voelden zich in deze wijk in de seventies onveilig, er was vijandigheid en criminaliteit. Ik probeerde meteen terug te gaan, maar werd aangesproken door een zwarte jongen die mij om een token vroeg. Toen ik begreep dat hij een muntje voor de subway bedoelde  en ik er een gaf, was het ijs gebroken en reisde hij samen met mij en bood mij te snoepen aan. Angst en vooroordeel werken soms contraproductief. Nu is er voor die bangheid geen reden meer. Dat wil niet zeggen dat de raciale verhoudingen geen problemen meer kennen, zoals in het najaar bleek uit verschillende politieoptredens tegen Afrikaanse Amerikanen. Onderhuids is er blijkbaar toch meer aan de hand dan aan de oppervlakte blijkt.

Sommige lijnen lopen bovengronds

Veiligheid verbeterd

De veiligheid in de stad en dus ook in de metro zijn sterk vergroot. New York is een van de veiligste steden geworden. Het is met name burgemeester Rudolph Guiliani die als crime fighter een eind heeft gemaakt aan misdaad groot en klein. Al moet ook Edward Koch in de jaren ’80 niet worden onderschat, toen hij het hemeltergende financiële tekort van de stad oploste en begon aan corruptiebestrijding, en ook de weg omhoog vond uit de sociale tegenstellingen. Hij wordt in de stad op handen gedragen. John Lindsay, door ons in de jaren zestig om zijn jeugdigheid en Kennedy-look bewonderd, is bijna vergeten. Je voelt je nu veilig als je met je rugzak in de metro tegen iemand aan geperst staat. Evenzo op de drukste plekken in de stations en op straat.

Bijzondere momenten met sfeer

In het groene deel van Harlem onderweg naar de Cloisters 

Er zijn bijzondere momenten in de subway. Op zaterdagavond treffen we uitgaanspubliek op de lijn in de welvarende upper Eastside langs Central Park. De meisjes en jonge vrouwen gaan uit en zien er betoverend uit op hoge hakken, met prachtige tasjes en in fraaie jurkjes waar je bijna doorheen kijkt. Hoe de jongens en mannen gekleed gaan is me een beetje ontgaan. Op zondagmorgen zijn er veel kerkgangers, gezinnen met kinderen, netjes aangekleed, die bereid zijn vaak grote afstanden af te leggen naar hun favoriete kerkdienst. Omdat we zelf naar Harlem gaan, merken we op dat de “zwarte” kerken in trek zijn. Zondagmiddag is er hoofdzakelijk recreatief vervoer, ook weer veel gezinnen. We raken in een opstopping bij de lift die je van de metro rechtstreeks  omhoog leidt  naar de heuveltop  waarop de Cloisters liggen met hun middeleeuwse Europese kunst. Het kan toch niet waar zijn, zulke meutes met kinderen die dàt opzoeken?  Wij nemen een andere uitgang en lopen de heuvel op en het park langs de Hudson door. Het museum blijkt een Medieval Festival te hebben georganiseerd waar de franciscaanse broeders, ridders en hoofse dames massaal op afkomen en tegelijk ook nog wat cultuur opsnuiven op een plek waar je anders nooit zou komen. 

Mierenhoop

Loketten op Grand Central

Maandagavond rond zes uur is een heksenketel. We bevinden ons op Grand Central Terminal, terug van een uitje in Dia: Beacon, upstate aan de Hudson. Vanaf een balustrade nemen we een mierenhoop waar, waarin iedereen toch heel goed weet wat hij wil. De verlichte bol klok is het stralende middelpunt onder een groene hemel met gouden draden  en een reusachtige vlag boven de loketten. De hele ruimte oogt als een kathedraal met de klok en vlag als het sacrale middelpunt. Wij dalen met velen de subway trappen af en zitten minutenlang ingeklemd tussen de reizigers die hun weg proberen te vinden naar hun trein. Enkele haltes verder stappen we uit en vinden na enig zoeken in deze laatste milde zomeravond een gezellig Mexicaans eethuis in de Village.

Yeah, yeah, I'ma up at Brooklyn, now I'm down in Tribeca

Grand Central Terminal

Right next to De Niro, but I'll be hood forever

I'm the new Sinatra, and since I made it here

I can make it anywhere, yeah, they love me everywhere

I used to cop in Harlem, all of my Dominicanos

Right there up on Broadway, 
brought me back to that McDonald's

Took it to my stash spot, 560 State Street

Catch me in the Kitchen like a Simmons whipping pastry

Cruising down 8th Street, off-white Lexus

Driving so slow, but BK is from Texas

Me, I'm up at Bed-Stuy, home of that boy Biggie

Now I live on Billboards, and I brought my boys with me

In New York, concrete jungle where dreams are made up

There's nothing you can't do, now you're in New York

These streets will make you feel brand new

Big lights will inspire you, let's hear it for New York

New York, New York                                                          
Jay Z in: Empire State of Mind