9. 9/11 Memorial en museum

De ramp met de Twin Towers heeft een ongelooflijke impact gehad op de stad en de bewoners. Een Nederlandse expat in New York vertelt ons in de rij bij de taxi op JFK, dat ze lichamen heeft zien neerkomen uit de torens terwijl ze moest wachten op een ferry vanuit New Jersey. Zij hoeft voorlopig niet naar het museum dat in het voorjaar werd geopend, zegt ze. Een vrouw in Brooklyn loopt met ons mee om de voetgangerstrap naar de Brooklyn Bridge te wijzen en vertelt over dat beslissende keerpunt. “Wij dachten dat we onaantastbaar waren, niemand kon ons wat maken.  Op 11 september werden we van buitenaf aangevallen en in het hart geraakt. We verloren ons zelfvertrouwen, het  was een breekpunt”.  

Bron: 9/11 Museum

Bron: 9/11 Museum

Ook zij zag vanuit haar appartement de vuurzee, de rook- en stofwolken. In het 9/11 Museum zien we foto’s, twee ervan maken grote indruk. Stofwolken rond een nog overeind gebleven torens met een koepel, die lijken te zweven boven de wolken. Beelden met een hoog apocalyptisch gehalte. Genesis 19 beschrijft de ondergang van Sodom en Gomorra: zwavel en vuur vernietigen de stad. Beeld en verhaal sluiten bij elkaar aan, leggen elkaar uit. De tweede foto toont een man die verdwaasd achterom kijkt in een maanlandschap waar alles met wit stof en gruis is overdekt,  alleen hijzelf en twee bomen zijn nog herkenbaar. De vrouw van Lot wordt in Genesis gewaarschuwd niet achterom te kijken, ze doet het toch en verandert in een zoutkolom, onbeweeglijk. De twaalfde-eeuwse rabbi en arts Ramban heeft het geduid als een vorm van traumatisering wanneer  je ernstige rampen meemaakt. De man op de foto kan even niet verder, hij is wit als een zoutkolom en verstijft helemaal.

                                                                                                         

Naam die blijft

Overgebleven kolom

Indrukwekkend zijn ook de stemmen van mensen op verschillende verdiepingen die vertellen wat ze zien, wat op hen afkomt, wat langs de ramen dwarrelt, wat ze vanaf de grond zien. Mensen die van hoog tot laag gevangen zitten, hulpverleners, brandweer en politie die de gebouwen ingaan. De mensen achter deze stemmen kunnen het nog navertellen. Het museum vertelt het verhaal nauwkeurig, en is zelf deel van het verhaal. We bevinden ons in de gemeenschappelijke kelder van de beide ingestorte torens, bijna een archeologische vindplaats: we zien betonnen wanden waar stalen ankers uitsteken, de bodemafdrukken van de kolommen waar de noordelijke toren op rustte, de enig overgebleven onderkant van een zuil, afgebrokkelde trappen. Er zijn voorwerpen, veel stukken verwrongen staal uit de gevels, een reusachtige antenne die op het dak

stond, uitgebrande en geëxplodeerde brandweerwagens en ambulances. Er zijn films over de inslag, videobeelden van de daders op de vliegvelden vòòr ze aan boord gingen, kaarten die de vluchten in beeld brengen, tijdschema’s. Er is ook aandacht voor de inslag in het Pentagon en de neergestorte vliegtuig van United Airlines vlucht 93 in de omgeving van Pittsburgh in Pennsylvania. En verder: wanden met foto’s van alle omgekomenen en vermisten bij alle onderdelen van de ramp, velen met brandweerhelm of politiepet. En getallen, veel aantallen. Buiten zijn  alle namen te lezen. Namen, gezichten, aantallen. Een Amerikaanse fascinatie, ik heb Jesaja 56,5in gedachte: “Ik, de Eeuwige, zal  hen geven een naam en een gezicht”. Het Holocaust herdenkingscentrum in Jeruzalem draagt  zelfs de naam Yad va Shem uit dit Bijbelvers:  de namen zullen in herinnering blijven en een teken zijn.

                                                               

Onwerkelijke stilte  

Buiten zijn de herdenkingsvijvers. Je herkent de contouren van de torens. Je kijkt in de

diepte, langs vier wanden stroomt dag en nacht water. Om vervolgens in een tweede, peilloze en donkere diepte weg te zinken. Het is onwerkelijk stil langs de randen, terwijl er honderden mensen zijn. Boven de stenen wanden zweven metalen leuningen waarin de namen zijn uitgefreesd, alle namen. Bij sommige namen is een witte roos gestoken, of een Amerikaans vlaggetje. Met de regendruppels van donderdag is de stilte huiveringwekkend. In de zon van vrijdag zijn de drukte en ook het rumoer groter. Minder verstild. Om de hoek zijn de brandweerkazerne en het politiebureau. Ze waren er meteen bij. Een bronzen plaquette op de kazerne geeft een  realistisch en heldhaftig beeld. Op het moment dat we passeren rijdt juist een wagen de kazerne uit, heel beheerst, een indrukwekkend gezicht, beetje huiveringwekkend zelfs.

Hulp en steun

De St. Paul op de rand van het  Twin Tower rampgebied

Een blok verder staat St. Paul’s Chapel die we vrijdagmiddag bezoeken. Deze oude bijkerk van de Trinity Church op Wall Street verleende hulp en was een eiland van troost, nabijheiden ondersteuning in de dagen van de ramp, en bleef dat tot mei 2002. Duizenden vrijwilligers zetten zich in. Voor mensen op zoek naar hun vermisten, duizenden briefjes en foto’s hingen aan de hekken van de kerk. Hulpverleners konden op adem komen, hun verhaal kwijt. Voor hen waren er psychologen, therapeuten, geestelijken, maatschappelijk werkers, musici. Troost werd geboden en gevonden, misschien ook bij de loge waar George

Loge president Washington bij gebed voorafgaand
aan inauguratie

Washington bad vlak voor zijn inauguratie als eerste president van de republiek. Zijn zetel staat daar nog, eenzaam en leeg… Patriottisme, vaderlandsliefde, zorg voor de naaste, religieus besef, in de US gaan ze vaak hand in hand. De derde foto uit het museum toont een hulpverlener, verdwaasd en uitgeput op een bank bij de kerk. Binnen in de kerk is nog steeds een mini tentoonstelling te zien over deze dagen.

Herdenkingstafel

Overeind gebleven!

En elke middag wordt het Coventrygebed voor vrede en verzoening gebeden. Op vrijdag sluiten wij ons aan. Het begint met stilte, waarin vier keer vijf slagen van de brandweerklok klinken, het signaal waarmee brandweerlieden een omgekomen kameraad herdenken. Er is een warm welkom, maar de lezing en gebeden klinken wat routineus, jammer. Intens is weer het uitwisselen van de vredewens met de aanwezigen. Wonder blijft dat juist deze kerk zo dichtbij de ramp plek geen haar gekrenkt is, en zelfs de doden in de hof met rust gelaten zijn.

                                 St. Paul’s Chapel

                                 It stood. Not a window broken.                                     

                                 Not a stonedislodged.                                                                           

                                 It stood when nothing else did.                                                        

                                 It stood when terrorists brought September down.              

                                 It stood among myths. It stood among ruins.                   

                                To stand was its purpose, long lines proved that……

                                                                                    J.Chester Johnson

                                                                                                                    

Verder na de ramp                                     

PATH regionale metro hub
ontwerp Santiago Calatrava

De ramp plek, ground zero, is nog niet geheel hersteld. De nieuwe 1WTC toren is zo goed

als voltooid, het museum en de herdenkingsplaats zijn er, een heel nieuw PATH station, voor snelle ondergrondse verbindingen onder de Hudson en knooppunten in Manhattan, is bijna klaar. Santiago Calatrava tekent  voor het ontwerp, de contouren van wat klaar is steken stakerig agressief omhoog. Misschien bedoelt Calatrava armen uit te beelden die naar boven schreeuwen, zoiets als Zadkine uitbeeldde in Rotterdam in Stad zonder hart. Het hele gebied is nog slechts via een paar toegangen bereikbaar, er wordt nog volop gebouwd.  Om weg te komen moeten we tegen een enorme stroom voetgangers oproeien. Het is vrijdagmiddag vijf uur, het werk zit erop. Maar de drukte is geordend, heel wat anders dan de chaos om weg te vluchten van een ramp plek.